TEMAT : Dzieje sierotki Marysi z baśni Marii Konopnickiej.
Odwołanie się do wiedzy dzieci na temat twórczości
M. Konopnickiej.
Omówienie wystawki jej książek , np. „Jak się dzieci w Bronowie bawiły”, „O Janku Wędrowniczku”, „Na jagody”, „Szkolne przygody Pimpusia Sadełko”. Krótka pogadanka nauczyciela. Pogadanka powinna być ciekawa, nieszablonowa, atrakcyjna, dostosowana do możliwości percepcyjnych uczniów.
Na pierwszej lekcji nauczyciel powinien wysłuchać opinii dzieci o wrażeniach, jakie doznawali podczas czytania baśni. Potem uczniowie przystąpią pod kierunkiem nauczyciela do opracowania pierwszego, szczegółowego problemu. W wyniku swobodnej rozmowy popieranej ilustracjami, uczniowie pod kierunkiem nauczyciela ułożą plan ramowy, obejmujący całość treściową powyższego problemu szczegółowego, itp.:
1. Sierocy rodowód Marysi.
2. Praca dziewczynki u gospodyni.
3. Udany atak lisa rozbójnika na gąski pastuszki.
4. Spotkanie Podziomka z Marysią.
5. Podróż do królowej Tatry.
6. U królowej.
7. W chacie u Skrobka.
Następnie przejdą do omówienia każdego punktu. Praca powinna przebiegać w grupach (każda grupa omówi jeden punkt). Wypowiedzi będą popierane fragmentami z tekstu źródłowego przy zastosowaniu odpowiednich ilustracji. Przy omówieniu tematu uczniowie ocenią rolę wątku Marysi-sierotki w całości utworu. Stwierdzą oni, że dzieje ubogiej gęsiarki łączą się ściśle z całym utworem, a mianowicie:
Gęsiarka staje się postacią centralną, wokół której koncentrują się „wszystkie dobre siły” w baśni. Jej los jest przedmiotem troski Skrobka i wszystkich krasnoludków. A wszystkie te starania występują dlatego, że Kukulanka jest dzieckiem i sierotą. Ponadto Marysia, dziecko-sierotka, uosabia całą wiejską nędzę: wszystkich skrzywdzonych i potrzebujących pomocy.
W końcowej fazie lekcji zapytamy młodzież, w jakim stopniu to zagadnienie szczegółowe zbliżyło nas do rozwiązania ogólnego problemu. Odwołamy się do stwierdzenia, że każda baśń obok postaci i sytuacji fantastycznych ukazuje ludzi i ich życie w ten sposób odsłania przed czytelnikami świat wewnętrznych przeżyć człowieka: uczucia, przeżycia, motywy postępowania. Los małej gęsiarki związał się z rodziną Skrobka.
PRACA DOMOWA: Zaznacz fragmenty przedstawiające życie
Skrobka.
TEMAT: Jakie wydarzenia zadecydowały, że
Skrobek zmienił swoje postępowanie?
TOK LEKCJI
Uczniowie przedstawią kolejne losy chłopa: od tragicznego momentu, kiedy umarła mu żona, aż do odnalezienia celu życia w pracy na roli. Wykorzystując domowe przygotowanie dzieci do lekcji skupimy uwagę wokół następujących wydarzeń:
1. Zaniedbanie gospodarstwa po śmierci żony.
2. Spotkanie z krasnoludkami.
3. Praca zarobkowa w mieście.
4. Refleksje nad opuszczoną ziemią.
5. Zmiana postępowania wynikiem własnych przemyśleń.
6. Przygarnięcie sieroty gęsiarki z Głodowej Wólki.
7. Zagospodarowanie uroczyska.
Analizując poszczególne wydarzenia uczniowie zwrócą uwagę na zasadnicze cechy chłopa po śmierci żony: nieufność, podejrzliwość, brak wiary we własne siły, ospałość, zniechęcenie, lenistwo, obojętność i niedbalstwo. Dłużej zatrzymają się podczas omawiania warunków materialnych, w jakich żył i pracował Skrobek, a więc:
Skrobek na przednówku przymierał głodem. Najbardziej biedę tę odczuwali jego niedorośli synowie. Na wiosnę zdarzało się często, że nie było co do garnka włożyć. Wtedy chłop zachodził do gospody zalewać gorycz życia gorzałką. Dom był opuszczony, a w chacie panowała nędza. Skrobek nie miał ani kawałka roli, którą mógłby obsiać zbożem i wyżywić siebie oraz dzieci. Najmował się do pracy w mieście, ale marny to był zarobek. Sytuacja materialna polepszyła się nieco, gdy chłop zaczął pracować w tartaku. Odłożył trochę grosza i kupił narzędzia rolnicze. Zaczął myśleć o zagospodarowaniu uroczyska. Po przygarnięciu sieroty, Marysi Kukulanki z Głodowej Wólki, do chaty Skrobka zawitała radość. Gęsiarka zadbała o czystość i porządek.
Chłop nabrał wiary w życie i we własne siły. Przywiązanie do ziemi wyzwalało w nim energię i moc do walki. Skrobek wiódł walkę z własnym lenistwem. Pragnienie posiadania własnej ziemi i korzyści z tego płynące wzniecały w nim coraz to nowe marzenia. Wtedy chłop postanowił wydźwignąć się z nędzy. Przemógł lenistwo i ciężką pracą wydarł kawał uroczyska. I to jest właśnie realistyczna motywacja krasnoludkowego „cudu” (przemiany Skrobka).
Omówienie przedstawionych zagadnień doprowadzi uczniów do odpowiedzi na pytanie zawarte w temacie, a równocześnie pomoże sprecyzować cechy charakterystyczne dla Skrobka przed i po przemianie.
Tabelka przedstawia dokładnie cechy postaci chłopa:
| Skrobek przed przemianą |
Skrobek po przemianie |
|
Typowy przedstawiciel biedoty bezrolnej,
przmierający z dziećmi na przednówku głodem. Zrozpaczony po śmierci żony zniechęcił się do życia . Opuszczony dom: brud, nędza, brak opieki nad synami budził w nim ospałośći brak wiary we własne siły. |
Na
skutek wewnętrznej przemiany-tytan pracy, biorący się za bary z
życiem. Ciężką i znojną pracą wydarł kawał nowiny, obsiał ją i zebrał plon. Uradowany efektem swojej pracy zaczął dbać o dom oraz dzieci. Silna wola i trud poniesiony podczas pracy na uroczysku uczyniły z niego wzór chłopa miłującego rodzinną ziemię i przywiązanego do niej. |
Na zakończenie lekcji uczniowie podkreślą, że wątek Skrobka zespala w całym utworze warstwę realistyczną z fantastyczną. Leniwy chłop w otoczeniu baśniowych bohaterów nabiera wielkiej mocy i dźwiga się z nędzy. Jest więc realistycznym bohaterem ukazanym w scenerii fantastyczno-baśniowej.
PRACA DOMOWA: Zaznacz w tekście źródłowym fragmenty
dotyczące Podziomka i Koszałka-Opałka.
TEMAT: Jakim krasnoludkiem był Podziomek, a jakim Koszałek-Opałek?
TOK LEKCJI
Lekcję tę rozpoczniemy od wypowiedzi na temat kreacji poszczególnych baśniowych bohaterów. W toku rozmowy uczniowie ustalą, że Koszałek-Opałek pełni rolę domowego skrzata, a Podziomek podpatruje wiejskie obyczaje, by pomagać ludziom. Po wyeksponowaniu tych bohaterów ze świata czarów uczniowie przystąpią do omówienia epizodów wiążących się z baśniową działalnością obu krasnali. W toku przedstawiania poszczególnych wydarzeń można zastosować ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne, które pomogą w określeniu właściwych cech krasnali.
|
PODZIOMEK |
KOSZAŁEK-OPAŁEK |
|
Ubrani w opończę przepasaną rzemieniem. Czerwone kaptury okrywają ich głowy. Na nogach - drewniane chodaki. |
|
|
Jeden z licznej drużyny króla Błystka. |
Nadworny kronikarz króla Błystka z Kryształowej
Groty. Na skutek noszenia laurowego wieńca stracił resztki rzadkiej czupryny. Oczy miał osłabione i nosił okulary. Uczony mąż, krasnoludkowy arystokrata, którego próżności schlebiają wytworne, uczone słówka. Pisał kronikę o życiu krasnoludków dlatego nigdy nie rozstawał się z księgą, kałamarzem i gęsim piórem. |
|
Weszli między ludzi i wplątali się w ich sprawy. |
|
| Zaradny
życiowo i doświadczony. Zna obyczaje chłopów, ponieważ wśród nich przebywał. Lituje się nad niedolą sierotki Marysi i prowadzi ją do królowej Tatry. Reprezentuje mądrość ludową, stąd cechuje go prostota żywa i serdeczna. Wraca do rodziny krasnalów. |
Traci księgę i w rzeczywistych warunkach staje się
bezradny. Zostaje w sposób perfidny wykorzystany
przez lisa i
bierze udział w masakrze gęsi. |
Na podstawie porównania powyższych cech uczniowie powinni dojść do wniosku, że Koszałek-Opałek i Podziomek tworzą parę symbolizującą antynomię uczoności ksiąg pisanych, martwych i oschłych oraz mądrości ludowej, prostej, żywej, a serdecznej.
PRACA DOMOWA: Wyszukaj w tekście fragmenty przedstawiające
opisy zwierząt.
TEMAT: Świat zwierząt przedstawiony w baśni „O krasnoludkach
i sierotce Marysi” M. Konopnickiej.
TOK LEKCJI
Uczniowie w swobodnych wypowiedziach opowiedzą o swoich przyjaciołach ze świata zwierząt. Opiszą ich wygląd, przedstawią harmonogram dnia, omówią sposób odżywiania. Dlaczego obecność zwierząt w ich domach sprawia im przyjemność.
Samodzielna praca uczniów-gromadzenie materiału do podanego zwierzęcia.
ŚWIAT ZWIERZĄT
LIS SADEŁKO – Mieszkał w norze pod pniem wywróconej sosny. Udawał pustelnika. Chełpił się tym, że jest uczonym autorem wielu ksiąg. Zbójecka gęba, silne, ostre zęby, wzrok bystry, chytry, pałający i okrutny. Morderca gęsi, obłudny, fałszywy, podstępny, nieszczery, kłamliwy, dwulicowy, zakłamany, przewrotny, nikczemny. Oszust, kłamca, fałszywiec, faryzeusz.
CHOMIK – Żył w niewielkiej norce. Płowy, płochliwy, dziki. Strzygł wąsikami, kręcił małym, zgrabnym łebkiem, i poświstywał. Nie lubił gęsi za ich gwar, psa za ciągłe ujadanie. Kochał Marysię za jej piosenki. Pracowity, skrzętnie gromadził zapasy na zimę. Zapobiegliwy a jednocześnie lichy gospodarz. Samolubny, egoistyczny, leniwy, nieuczynny, próżny. Nie ostrzegł stadka przed grożącym niebezpieczeństwem.
PIESEK GASIO – Mały, rudy, spiczaste, ostre uszy. Czujny, ambitny, wierny pomocnik. Pilnował stadka. Odganiał gęsi od pszenicy i od lasu. Niezwykle przywiązany do Marysi.
Próba oceny zwierząt.
PRACA DOMOWA: Opowiedz o swoim przyjacielu ze świata zwierząt. W pracy uwzględnij: wygląd, sposób odżywiania, spacery, i zabawy.
LEKCJA 5
TEMAT : Które fragmenty baśni opisujące przyrodę uznać można za najpiękniejsze i jaka jest ich rola w utworze?
TOK LEKCJI
Uczniowie wyodrębniają następujące opisy:
1. Postać Skrobka pracującego na uroczysku.
2. Ustronie.
3. Kwieciste pole.
4. Bór.
5. Góry i strumienie.
W toku interpretacji uczniowie przytaczają fragmenty i określają funkcje środków wyrazu artystycznego. Ilustracje wizualne podkreślają niektóre momenty opisu.
|
Opis |
Środki wyrazu artyst. |
Wrażenia |
| Postać Skrobka | Porównania: |
W duszy
chłopa rodzi się do zaniedbanego zagonu.
|
| Ustronie | „żółte dziewanny”, „puszyste cykorie”,„ pólko srebrzyste i złote”, „modra struga” |
Realistyczny opis przyrody otaczającej chatę Skrobka.
|
| Kwieciste pole. | „ Jak kraj szeroki i długi, tak wśród pól i łąk siedzą wioski ciche czerniejąc i bielejąc niskimi chatami”. |
Przed oczyma stoi w całej krasie krajobraz
polskich pól i łąk. Ileż tu swojskiego folkloru: porykujące trzody, rżące konie, owieczki... Szeroka gama barw: zieleń, biel i błękit w różnej tonacji sprawia, że cały obraz żyje i mieni się różnymi kolorami. |
| Bór, góry i strumienie. | „brzozy, szemrzące liściem drobnym”, „graby zadumane”, „niska kalina wody spragniona”, „dęby rosochate, zgarbione, z szeroko rozrosłym konarami”, itp. |
Przeważają tu efekty akustyczne nad plastycznymi.
Oddają one nastrój grozy i surowości. Jest to pejzaż pulsujący ruchem i światłem. |
Uczniowie określają, jaką rolę pełni przyroda w poszczególnych opisach i jakie posiada cechy.
LEKCJA 6
TEMAT: Przebieg zdarzeń w baśni pt. „O krasnoludkach i sierotce Marysi”.
TOK LEKCJI
1. Swobodne wypowiedzi uczniów na temat baśni. Rozmowa powinna uczniom uświadomić dużą popularność historii o sierotce Marysi.
2. Uczniowie stają luźno na całej powierzchni klasy. Nauczyciel czyta głośno fragment opowieści Koszałka-Opałka jak krasnoludki pomagały ludziom. Uczniowie starają się wykonywać czynności bohaterów utworu, poruszając się po klasie. Kiedy nauczyciel skończy czytać ten fragment, przerywa czytanie, a uczniowie zatrzymują się.
3. Na arkuszu szarego papieru uczniowie wypisują obowiązki krasnoludków:
a) sypanie owsa koniom,
b) zaganianie kur na grzędę,
c) ubijanie masła w maselnicy,
d) kołysanie dzieci,
e) dmuchanie w ogień, żeby kasza się szybciej gotowała,
f) wicie wianków dla dziewczynek,
g) struganie koników z drewna dla chłopców
h) zaplatanie warkoczy dziewczynkom
i) przygrywanie w czasie uroczystości rodzinnych.
4. Podział klasy na tyle grup, ile obowiązków zostało wypisanych.
Zadanie grup polega na przygotowaniu scenki improwizowanej, przedstawiającej jedną z wypisanych na papierze prac. Każda grupa przygotowuje scenkę na inny temat.
5. Prezentacje poszczególnych grup. Po każdej prezentacji należy omówić postępowanie ludzi, krasnali, itp.
6. Kolejne zadanie dla grup to przedstawienie postaci Marysi w jednej, wybranej pozycji, która według uczniów najlepiej ukazuje uczucia dziewczynki. Uczniowie po naradzie wybierają jedną sytuację i rzeźbią postać bohaterki. Po ukończeniu rzeźb ich wykonawcy stają z boku, a na środku klasy pozostają nieruchome postaci Marysi.
7. Uczniowie oglądają w milczeniu każdą rzeźbę i na małych kartkach papieru piszą po jednym uczuciu, które, według nich, przeżywa dziewczynka. Kartkę z napisaną nazwą uczucia należy położyć na podłodze obok rzeźby.
8. Głośne odczytanie zapisanych uczuć:
np. smutek, przygnębienie, bezradność, cierpienie, itd.
9. Treść baśni jest znana, więc wystarczy przypomnieć, że sytuację Marysi zmieniła królowa Tatra.
Nauczyciel proponuje uczniom, aby zamienili się w królowe, których zadaniem będzie przeobrażenie każdej rzeźby w Marysię, wracającą od królowej Tatry. Mogą one dokonać tylko po jednej zmianie w każdej rzeźbie. Przy pracy nie wolno też z nikim rozmawiać, bo efekty działalności rozmawiającej królowej są niewidoczne.
10. Nauczyciel daje znak, że uczniowie mogą zmieniać postaci nieszczęśliwej Marysi w rozpromienioną dziewczynkę.
11. Omówienie poszczególnych rzeźb:
Teraz dziewczynka jest wesoła i pogodna, na jej twarzy pojawił się uśmiech, wyprostowana sylwetka świadczy, że zapomniała o troskach itp.
CYKL LEKCJI DO LEKTURY
„O krasnoludkach i o sierotce Marysi”
Dorota Czarnocka